İstanbul’un en eski semtlerindendir Çukurcuma; Beyoğlu’nun da en renkli mahallesi... Eski semtlerinden deyince aklınıza bir-iki asır öncesi gelmesin. Çukurcuma, tam beşbuçuk asırdır varlığını sürdürmekte. Yani İstanbul’un fethiyle yaşıt.

Çukurcuma ve sokakları bugün antikacılar ve eskiciler çarşısı halini almış. Bu nedenle Beyoğlu’nun eski çehresini en iyi korumuş semtlerinden.

Taksim’den Tophane’ye giderken yolunuzun üzerindeki Firuzağa mahallesinin bir bölümüdür Çukurcuma. Aslında küçük bir cadde olmasına karşın tüm semt bu isim ile anılır. İsmi de cadde üstündeki Çukurcuma Camii’nden gelir.

Cami, Şeyhülislam Muhiddin Mehmed Efendi’nin isteğiyle Mimar Sinan tarafından 1540’larda yapılmış. Geçirdiği çeşitli tahribatlar ve yangınlardan sonra ilk halinden bugüne, sadece minarenin kaidesi ve iç duvarların küçük bir bölümü ulaşabilmiş. Bu nedenle camide Sinan’a ait hiçbir kitabe yok.

Bugünkü halini 1823’deki Firuzağa yangınından sonra alan cami, 1968de Vakıflar İdaresince onarımdan geçirilmiş. Günümüzde oldukça bakımlı, küçük, ahşap bir cami olarak işlevini sürdürüyor. Caminin hemen karşısındaki çeşme 1. Mahmudun hazinedarlarından Ömer Ağa tarafından yaptırılmış. Çeşmenin yapım tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, semte su

sağlayan Sultan Mahmut Bendinin inşasından hemen sonra yapıldığı sanılıyor. 1830’larda Nakşidil Valide Sultan hayratı olarak Beyoğlu’na su verilmesinin ardından Çukurcuma’da birçok hamam açılmış. Bunların en ünlüsü bugün Süreyya Hamamı adını alan Sürahi Hamamıdır. İlk olarak Prapyon Kamber isimli Ermeni bir vatandaşa ait olan hamam, 1960’larda Tokatlı Yusuf Yılmaz Bey’e devredilmiş. Hamamın içi genelde orijinal yapısını korurken, Çukurcuma Caddesi’ne cepheli ahşap camekanın yerinde bugün beton bir yapı bulunuyor. Hamamın bir de Bostancıbaşı Caddesi’ndeki çıkmaz sokağa açılan ikinci bir kapısı var. Hamam bugün turistik amaçlı kullanılıyor.

Çukurcuma sokakları hayli renkli bir dünyayı barındırıyor. Eskiciler, kostümcüler, lambacılar, gramofoncular ve daha neler neler. Öte yandan Müslümanı, Yahudisi, Hıristiyanı, her dinden insanı bulmak mümkün Çukurcuma’da... Bu da semtin kültürel yaşamına ayrı bir zenginlik katıyor. Çukurcuma, İstanbul’un eski havasını teneffüs edebilmek için de en uygun yerlerden biri. Küçükparmakkapı Sokağı’na dalıp Beyoğlu’nun arka sokaklarından aşağıya, antikacılara doğru iniyorum. Köhne, kocaman, gri bir binanın giriş katındaki pencereden yaşlı bir rahibe bakmakta. Utangaç bir tavırla dişsiz ağzını örtüp 95 yaşında olduğunu söylüyor. Birkaç cümlelik

kısa bir konuşmadan sonra sokaktan aşağıya doğru yürümeye devam ediyorum. Eski bir taş plağın cızırtılı melodileri geliyor kulağıma. Sesin geldiği dükkandan içeri giriyorum. İki gözlüğü üst üste takmış, masabaşında soluk ışık altında çalışan gramofon ustası Tom ile tanışıyorum. Galata’da Vafaidislerin yanında çalışmış, şimdi ise 74 yaşındaki Şaban Usta’nın yetiştirdiği tek öğrenci olmanın gururunu taşıyor, Tom Usta. Fonograf, laterna ve gramofonlara hayatını adamış. Onları hayata döndürmek için, toplayıp tamir ediyor. Hala içinde küçük bir çocuğun coşku ve heyecanını taşıyor.

Eğer günün sıcaklığından bunalır da, soluklanacak bir yer ararsanız, Çukurcuma caminin hemen yanında, eski ahşap bir evin bahçesinde şirin bir kafe var. İncir ağaçlarının altında, serin, hoş bir mekan. Fincanından masasına her şey toplama ve antika malzemelerden oluşmakta. Kafede ne varsa satılık. İsterseniz oturduğunuz koltuğu bile satın alabilirsiniz. Adı da dekoru kadar hoş: “Çukurkeyf”.

Üst sokaktan geçerken, vitrinlerden birinde eski bir daktiloya takılıyor gözüm. İçeri girip incelerken Melih Usta’yla tanışıyorum. Masadaki sarı ışığın altında bakır bir lamba altlığını onarmakta. Altlıktaki çatlağı usta çekiç darbeleriyle kapatması hayranlık verici. Bu semtteki eskicilerin hepsinin ayrı bir uzmanlık alanı var. Kostümcü, lambacı, gramofoncu, kurnacı...

Tavsiye üzerine Vildan Usta’yı aramaya çıkıyorum. Penceresi sarmaşıklarla kaplı bir apartmanın kapısından girip gıcırdayan ahşap kapıyı açıyorum. İçerisi oldukça kasvetli. Döküm lamba aksesuarları ile dolu bir koridorun sonunda, pencereden sızan az bir ışıkla aydınlatılmış küçük bir odaya giriyorum. Vildan Usta, kapısı gibi gıcırdayan ahşap iskemlesinde, tam 40 yıldır yaptığı gibi

yine bir lambayı onarmakta. Dükkandaki birçok lamba el işi; birkaçında ustalarının imzasını görmek mümkün. Vildan Usta, dükkanındaki en değerli eşyanın lamba değil, döküm bir saat olduğunu söylüyor. Gençliğinde Paris’teyken yıkılan bir evin mezatından aldığı bu saati çalışmamasına karşın yine de satmaya kıyamıyor.

Çukurcuma’da dolaşırken, tüm dükkanların mutlaka kedisi olduğunu farkedersiniz. Kimi dükkanda bir, kiminde üç beş tane. Nihai Hanım’ın kedisi vitrinin çatısına yavrulamış. Akşam üzeri çaylı simitti sohbet arasında, Nihai Hanım çok sevdiği Beykoz işi camlarını ve seramik kaplarını gösteriyor. Daha sonra da semtin eskilerinden Maria ile Hasan Amca’yı anlatıyor. 4 yıl önce burası Çukurcuma’nın en eski sakini Hasan Amca’nın dükkanıymış. Maria Hanım’ın araya girmesiyle, Nihai Hanım’a devredip Altınoluk’a yerleşmiş.

Beyoğlu tarihi boyunca hep geri planda kalmış olan Çukurcuma, artık ön saflarda olmanın keyfini yaşıyor. Tabii, bu keyfin büyük bir bölümünü antikacılara borçlu. Gerçi o mu antikacılara, yoksa antikacılar mı ona borçlu, bu tartışılır. Ama artık popülerliğini uzun süre devam ettireceği kesin.

Çukurcuma is one of İstanbul’s oldest districts, and one of the most colorful parts of Beyoğlu. When I say one of the oldest districts, I do not mean just a couple of centuries. Çukurcuma dates back no less than five and a half centuries, in other words it is contemporary with the Turkish conquest of the city.

The streets of Çukurcuma are today lined by junk shops and antique shops, so it is an area which best reflects the old atmosphere of Beyoğlu.

To get to Çukurcuma walk down the hill from Taksim to Tophane. Although Çukurcuma is in fact the name of a short street, the whole area has come to be known after it. The street in turn takes its name from Çukurcuma Mosque, which was built by  Mimar  Sinan in  the  1540s  at  the

request of Şeyhulislam Muhiddin Mehmed Efendi. The wear of centuries and several fires have destroyed most of the 16th century structure, only the base of the minaret and a small part of the interior walls remaining to link it with the original mosque built by Mimar Sinan. No inscription referring to him as architect remains either. After the fire which swept through the district in 1823 the mosque was largely rebuilt, and it was extensively repaired in 1968. Today this well cared for small wooden mosque is still in use.

The fountain opposite the mosque was founded by Ömer Ağa, one of the treasurers of Mahmud I (1730-1754), probably soon after the construction of the Sultan Mahmud Reservoir whose water supplied this district. In the 1830s after water had been supplied to Beyoğlu by Nakşidil Valide Sultan, mother of Mahmud II, many hamams (public bath houses) opened in the district, the most famous being Sürahi Hamam, today corrupted to Süreyya Hamam. The hamam was originally owned by an Armenian named Prapyon Kamber, and in the 1960s was taken over by Tokatlı Yusuf Yılmaz. The interior of the hamam is largely original, only the wooden outer hall on Çukurcuma Caddesi having been replaced by a concrete structure. The hamam has a second entrance onto a dead-end street leading off Bostancıbaşı Caddesi. Today numerous tourist groups come here to enjoy a traditional Turkish bath.

The streets of Çukurcuma are fascinating to wander through. The junk and antique shops sell a huge variety of objects, some of them specializing in anything from lamps to gramophones, and there are also shops which rent and sell old costumes. This is a district whose inhabitants include many Jews and Christians as well as Muslims, and the mixture of cultures adds an additional dimension to the atmosphere of this part of the city.

Turning into Küçükparmakkapı street I head downhill through the back streets of Beyoğlu towards the antique shops. From a ground floor window of a huge gray dilapidated building an elderly priest looks out onto the street. Covering his toothless mouth with an embarrassed air, he tells me that he is 95 years old. After exchanging a  few   pleasantries  I continue  downhill.   The

sound of scratchy melodies played on an old gramophone record comes to my ear, and I enter the shop where the sound is coming from. Here I make the acquaintance of Tom, a gramophone repairer who is seated at a table in the dim light. At one time he worked for the Vafaidiss in Galata, and is proud of being the only apprentice trained by the now 74 year-old Şaban Usta. Tom has devoted his lfe to the repair of phonographs, barrel organs and gramophones which he buys up and sells, but still has all the enthusiasm of a young boy.

If the day is hot and you look for a place to sit, there is a picturesque café in the garden of an old wooden house right next to Çukurcuma Mosque. This is a cool, pleasant place shaded by fig trees. Everything, including the cups and tables, is old or antique, and everything you see is for sale. If you wish, you may buy the very armchair which you are sitting in. The name is as delightful as the place. Çukurkeyf which translates somewhat strangely as Hole of Pleasure.

Leaving Çukurkeyf I walk along the parallel street just up the hill and notice an old typewriter in the shop window. I go inside to look at it and meet the prop rietor Melih Usta - usta meaning master craftsman, and used as a title of respect-. He was busy mending the base of a copper lamp under a yellow light. With skilful blows of his hammer he repaired the crack in the base as I looked on admiringly. In this area each of the shops specializes in the sale and repair of different old articles, such as second-hand clothing, lamps, gramophones or marble wash basins.

I had been recommended to find Vildan Usta, whose workshop is in a building with its ground floor windows covered by creepers. The wooden door of the flat creaks as I open it. The interior is gloomy. A corridor filled with parts of cast metal lamps leads into a tiny room lit by what little light filters

through the window. Vildan Usta is seated on a wooden chair which creaks like the door. He is mending a lamp, as he has been doing for the past forty years. In his shop you can see many handmade lamps, some bearing the makers’ names. But Vildan Usta explains that the most valuable thing in his shop is not a lamp, but a cast metal clock which he bought as a young man in Paris at an auction of items from a house that was being demolished. Even though it does not work, he keeps it as a treasured memento, refusing to sell it.

As you walk around Çukurcuma you notice that every shop has its cat, and in some cases as many as five. Nihal Hanım’s cat has had kittens in the space over the shop window. As we drink tea and eat simit - bread rings sprinkled with sesame seeds - she shows me the Beykoz ware glass and pottery of which she is an avid admirer. Then she tells me about Maria and Hasan, oldtime residents of this area. Four years ago this shop belonged to Hasan, Çukurcuma’s oldest resident. Maria Hanım acted as intermediary when Nihal Hanım took over the shop, and Hasan retired to Altınoluk.

Once an insignificant backwater of Beyoğlu, Çukurcuma is now one of the best known parts, and enjoying its new role in the limelight. Of course the antique shops take most of the credit for this, but it could be that the antique shops owe their success to Çukurcuma. The question is open to debate, but what­ever the truth of the matter Çuukurcuma is on İstanbul’s map to stay.